“Opnieuw kleur brengen in zwart-wit-denken kan polarisatie ontmijnen”

30/12/2021, Brussel – Het Coördinatieorgaan voor dreigingsanalyse (OCAD) roept op het toxisch debat in onze samenleving te ontmijnen. “Waar kan, moet je protesten toelaten, inzetten op meer dialoog en betere communicatie. Als het debat te toxisch wordt, is het een kwestie van statistiek voor iemand tot actie overgaat”, zegt directeur Gert Vercauteren in een gesprek met VRT NWS.

“We zijn waakzaam, zonder alarmistisch te willen klinken”, vertelt Gert Vercauteren, de directeur ad interim van het OCAD dat de aanpak coördineert op het vlak van terrorisme, extremisme en radicalisering.

We zitten in een vergaderzaal in de Wetstraat op amper honderden meter van de straten waar de voorbije weken verschillende betogingen tegen de coronamaatregelen door Brussel trokken. Vercauteren neemt voor het eerst uitgebreid de tijd om te praten over een analyse van het OCAD dat begin december naar buiten kwam. Het OCAD waarschuwt daarin voor ‘een opgehitst klimaat met heel wat bedreigingen’.

“Die bedreigingen tegen onder meer ministers en virologen zijn er, en de politie moet met regelmaat van de klok huiszoekingen uitvoeren”, vertelt Vercauteren. Hij kan en wil er niet meer details over kwijt.

Vrijheid van meningsuiting

“Je komt pas op de radar van het OCAD als je gedachtegoed extremistisch is. Betogingen zijn geen probleem, zelfs radicale ideeën niet. Dat is vrijheid van meningsuiting”, licht Vercauteren toe. “Je mag zelfs complottheorieën aanhangen, zolang die uitingen maar niet aanzetten tot haat en geweld. Maar de toon op sociale media en in de samenleving wordt bitsiger en het klimaat in enkele van die groepen toxisch. Daar moeten we waakzaam voor zijn.”

“Radicalisering dreigt bij mensen in bepaalde groepen, zeker online, waarbij voortdurend op het knopje wordt geduwd dat ze in actie moeten komen tegen het onrecht dat hen wordt aangedaan. We zien dat gebeuren bij een klein deel van wat we de Tegenbeweging noemen.”

Het OCAD waakt over de mogelijke radicaliseringsprocessen en bevoegde diensten grijpen in als er gevaar dreigt voor onze samenleving. Haat en geweld zijn gelukkig een uitzondering.

Van ‘wij tegen elkaar’ naar ‘samen tegen het virus’

“Het wij-zij-denken moet doorbroken worden”, vindt Vercauteren. “Het wordt tijd om de retoriek te keren naar ‘Wij samen tegen het virus’, niet meer naar ‘Wij tegen elkaar’. In Portugal boekt men met die strategie succes. Daarom is het nuttig om in te zetten op specifieke communicatie naar verschillende doelgroepen: naar jongeren die zich niet willen laten vaccineren, naar het zorgpersoneel, etc… het is alleen zo dat je dat wij-zij-denken mee kan doorbreken en de rust wat kan laten terugkeren.”

Het OCAD werkt samen met onder meer steden en gemeenten in de preventie van polarisering en radicalisering. Verbinding is dan het sleutelwoord. Mensen die zich radicaler beginnen te gedragen, zijn vaak verbonden met groepen die het wij-zij-denken uitbuiten. Maar tegelijkertijd is verbinding ook de oplossing om elkaar als mensen terug te vinden. Lokale besturen zijn bij uitstek goed geplaatst om verbindende acties op te zetten met hun burgers.

Nuance zoeken in de tegenbeweging

“We moeten het zwart-wit-denken doorbreken door terug wat meer kleur in het discours te brengen. En misschien is luisteren naar kritiek op bepaalde maatregelen ook al een goed begin. Ik pleit voor meer dialoog, met mensen die getroffen zijn door de crisis, zoals bijvoorbeeld de horeca, maar ook mensen die op straat komen. En transparante communicatie: hoe zijn bepaalde maatregelen tot stand gekomen.”

Of we dichter bij elkaar komen, zal grotendeels afhangen van de evolutie van het virus en de daarbij horende maatregelen.

“Als er onvoldoende draagkracht is voor zo’n eventuele verstrenging van de maatregelen, dan geeft dat waarschijnlijk wind in de zeilen van de Tegenbeweging”, zegt Vercauteren. “Als er dan weer een grote crisis aankomt die een gigantische impact heeft op de gezondheidszorg en die raakt overbelast, dan heeft die beweging veel minder munitie. Alles hangt af van het scenario waar we al dan niet terechtkomen. En dat is onvoorspelbaar.”

En dus kan het OCAD niet anders dan waarschuwen voor de forse weerstand die een mogelijk nieuwe golf en de daarbij horende vrijheidsbeperking met zich kan meebrengen. Net als een forse reactie tegen een mogelijk verplichte vaccinatie.

“Dat is een beetje het gevaar als je zit met een debat dat dermate toxisch wordt. Dan is het eigenlijk een kwestie van statistiek voordat vroeg of laat iemand het heft in eigen handen gaat willen nemen, omdat die persoon denkt dat er genoeg draagkracht is voor zijn daden. Dat hebben we al een paar keer in het buitenland gezien, zoals in Nederland waar ‘vaccinatiestraten’ zijn vernield.”

“Dat hebben we hier in België nog niet. Maar langs de andere kant, wij zijn wel ongerust dat dit in België ook zou kunnen gebeuren, dus dat wel. Maar ik zeg het voorlopig, daar zitten we nog niet. We zitten nog niet op het randje. Als we erin slagen om meer in te zetten op dat wat ons verbindt, in plaats van dat wat ons scheidt, hoeft het ook niet zo ver te komen.”