20 maanden coronacrisis zorgt voor weerstand tegen coronaregels, meer polarisatie en bedreigingen

06/12/2021, Brussel –In mei 2020 waarschuwde het Coördinatieorgaan voor de dreigingsanalyse (OCAD) dat de coronacrisis een voedingsbodem vormt voor extremisme. De afgelopen maanden is de weerstand tegen de coronamaatregelen in ons land sterk toegenomen en dat leidt duidelijk tot meer polarisatie en bedreigingen.

Verschillende betogingen en acties zijn de voorbije maanden georganiseerd als protest tegen de coronamaatregelen. De betoging van twee weken geleden – toen meer dan 30.000 mensen op straat kwamen in Brussel – was opvallend. Organisaties van diverse signatuur bundelden voor het eerst samen de krachten in hun kritiek op het coronabeleid.

Wie vormt een tegenbeweging?

De tegenbeweging bestaat uit een diffuus netwerk van organisaties die betrokken zijn bij de protesten. Zij slagen erin om een steeds prominentere plaats af te dwingen binnen de openbare ruimte.

De organisaties vallen niet onder één noemer te vatten. Ze vallen hoe dan ook niet onder de klassieke ideologische stromingen die vanuit een veiligheidsperspectief – extremisme en terrorisme – worden opgevolgd. Het grootste deel ervan gaat over kritiek op de beleidsaanpak, die vanuit veiligheidsperspectief niet problematisch is. Het merendeel is zelfs specifiek opgericht na het begin van de COVID-19-crisis.

Aan de betoging van 21 november in Brussel namen officieel meer dan 14 organisaties deel, onder de noemer “Samen voor Vrijheid”. Geen van hen kan als éénduidig extremistisch worden bestempeld op vlak van doelstellingen en methodes. Enkele bevinden zich echter wel in een grijze zone.

Daarnaast viel op dat op de betoging ook rechts-extremistische groeperingen aanwezig waren. Verschillende groeperingen hebben hun leden gemobiliseerd en droegen op die manier bij tot het succes van de protestmars. Het is op zijn minst plausibel te stellen dat bepaalde rechts-extremistische actoren getracht hebben deze betoging te kanaliseren en te instrumentaliseren.

Het geweld op het einde van dit soort betogingen valt echter doorgaans niet op het conto te schrijven van extremisten onder de betogers, maar wel van relschoppers, die er enkel op uit zijn om amok te maken.

Van waar komt het ongenoegen?

De grootste gemene deler van de groepen binnen deze tegenbeweging is dat zij vrijheidsbeperkende maatregelen in meer of mindere mate afwijzen als remedie voor de crisis. De introductie van het COVID Safe Ticket (CST) hielp zeker het tegendiscours aanzwellen, naast het beloofde ‘Rijk der Vrijheid’, dat er uiteindelijk niet kwam.

Sociale media spelen een enorm belangrijke rol. Een deel van de mensen komen in een echokamer terecht en zo wordt hun visie bevestigd en versterkt. Desinformatie, fake news en samenzweringstheorieën gaan gretig rond in veel van deze groepen. Zo denken velen dat we door de maatregelen doelbewust zouden evolueren richting een autoritaire staat of dictatuur. Het spreekt voor zich dat dergelijke denkbeelden problematisch kunnen worden, aangezien ze het vertrouwen in de overheid, de media en de wetenschap uithollen.

Haatberichten en bedreigingen

Het protest leidt tot steeds scherpere oproepen, bedreigingen en haatberichten, wat zorgt voor een opgehitst en gepolariseerd klimaat. Haatspraak ten aanzien van beleidsmakers, media en virologen lijkt zo steeds meer maatschappelijk aanvaard te worden. Het risico dat dit leidt tot een geweldsincident wordt op die manier groter.

In de loop van het jaar waren er reeds een aantal interventies bij individuen die verantwoordelijk waren voor online haatberichten. Zo wou men erger, namelijk effectieve fysieke geweldsdaden, voorkomen.

Wat mogen we verwachten in de toekomst?

Nieuwe varianten en doorbraakinfecties maken het weinig realistisch dat de coronacrisis op korte termijn tot het verleden behoort. En dat betekent misschien wel nieuwe coronagolven en eventueel maatregelen.

De weerstand tegen dergelijke vrijheidsbeperkende maatregelen lijkt alvast de afgelopen maanden sterk te zijn toegenomen. Het blijft moeilijk te voorspellen of de ‘tegenbeweging’ dit momentum zal kunnen vasthouden en of dit aanleiding zal blijven geven tot processen van radicalisering en op termijn eventueel tot geweldsuitingen.

Vooral periodes in de aanloop naar een nieuwe golf, die aanleiding zullen zijn tot nieuwe beperkingen, lijken in dat opzicht te kunnen leiden tot nieuwe opstoten van weerstand. Een andere trigger die een rol zou kunnen spelen en processen van radicalisering zou kunnen versnellen is het thema van de verplichte vaccinatie tegen COVID-19.  De gevoeligheden en het discours hierrond in de vele online platformen is zéér emotioneel geladen, wat ook het risico op forse tegenreacties verhoogt.